Machteloosheid en droefheid

Drs. Th. E. Westerterp was de Nederlandse minister van Verkeer & Waterstaat tijdens de ramp. Wat ging er door hem heen toen hij hoorde over de ramp? Wat gebeurde er op het ministerie (kort) na het gebeuren? Wat is de mening van de minister over de toedracht? Al deze zaken zijn aan de orde gekomen.

Proces op ministerie na melding ramp

‘Ik weet het nog goed, zondag om kwart voor zeven ’s avonds werd ik gebeld door de directeur-generaal van de Rijksluchtvaartdienst, de heer Raben. Hij vertelde dat er een heel ernstig ongeluk op Tenerife was gebeurd waarbij een KLM toestel betrokken was. Meer informatie had hij nog niet.’

‘Direct is er toen een crisiscentrum ingericht bij de KLM. Ook werd er direct een team gestuurd naar Tenerife. Deze had in de eerste plaats tot taak om te zorgen voor een regeling voor de nabestaanden, en niet zozeer om de toedracht van de ramp te onderzoeken.’

‘Daarna was het alleen maar wachten op meer informatie. Je wordt op zo’n moment vervuld met droefheid, en - niet minder erg - machteloosheid.’

Transcripties

Door het ongeluk waren de flight-recorders [1] ( zwarte doos) flink aangetast. In Amerika heeft men deze met speciale apparatuur hersteld. Op de stafvergaderingen met de Rijksluchtvaartdienst zijn de transcripties [2] van de KLM, de PanAm en die van de toren naast elkaar gelegd.

‘We zijn toen nagegaan, op basis van feiten, waar het misging. Daarbij ging het om tienden van een seconde.’

‘Voor mij staat het vast dat de toren een cruciale rol heeft gespeeld. De take-off van de KLM vond plaats vóór verkrijging van een take-off clearance. Dat is uiteraard onjuist, maar ik kan het me goed voorstellen dat men wel dacht dat ze een take-off clearance ontvingen. Nadat de tweede piloot van de KLM zei: we are at take off / we are taking off [3], antwoordde de toren met ‘okay’. Echter, wanneer er iets gebeurt wat niet conform de verwachting is, is ‘negative’ het enige standaardantwoord wat gegeven mag worden.’

‘De PanAm hoort het gesprek tussen de toren en het toestel van de KLM aan en mengt zich erin omdat het begrijpt dat de KLM het ‘okay’ begrijpt als toestemming om te vertrekken. Dit gebeurde op hetzelfde kanaal, waardoor de KLM wellicht een fluittoon heeft gehoord, en daarmee iets fundamenteels heeft gemist.’

‘Een reeks van factoren leidde tot deze ramp. We kwamen tot de wrange conclusie dat de ramp goed te voorkomen was geweest.’

Of één van de factoren het kijken naar een voetbalwedstrijd door de bemanning van de toren is geweest, sluit drs. Westerterp niet uit.

‘Het Nederlandse Rapport geeft aan dat er tenminste zaken zijn die duiden op het kijken naar een voetbalwedstrijd door de toren.’

Evenals alle rapporten is de minister het ermee eens dat de PanAm heel weinig tot niets te verwijten valt. Wel is het volgens hem een misvatting dat het toestel niet in staat zou zijn de bocht die het zou moeten maken te nemen.

‘Een latere simulatie hier in Nederland wijst uit dat de bocht die de PanAm zou moeten maken wel mogelijk geweest zou zijn.’

Spaanse rapport

De minister vindt het ‘een kwalijke zaak’ en ‘essentieel’ dat in het Spaanse rapport geen melding wordt gemaakt van het woordje ‘okay’ van de toren. Sowieso was het Spaanse rapport erg partijdig.

‘Mensen hebben de neiging om de eigen schuld altijd zo klein mogelijk te maken. Dat neemt niet weg dat dit onaanvaardbaar was voor ons.’

Contact met de Spanjaarden op politiek niveau – Spanje was nog geen democratie - is er (desondanks) niet geweest. Wel heeft men in Nederland een commentaar geschreven op het rapport. Helaas wordt juist dit rapport vaak als partijdig gezien.

Rol politiek

In de Tweede Kamer is er - voorzover de minister zich herinnert - geen debat geweest. Dus ook niet over de inhoud van het Spaanse rapport.

‘Dat zou overigens weinig zin hebben gehad, want het is de gewoonte dat het land waar het gebeuren plaatsvindt het rapport opstelt. Daar kun je niets tegen doen.’

Geen debatten in de Tweede kamer dus, ook geen contacten met Spanje op politiek niveau, wat was de rol van de overheid nou in deze ramp?

‘Destijds heeft de overheid zich bewust afzijdig gehouden. We wilden absoluut voorkomen dat deze ramp in het politieke vlak zou worden getrokken. Wel hadden we veel contact met de KLM en de Rijksluchtvaartdienst.[4] We hebben ze de opdracht gegeven het geheel zo goed mogelijk uit te zoeken.’

Verder heeft men het maken van nieuwe internationale afspraken omtrent procedures op vliegvelden sterk gestimuleerd. Deze nieuwe internationale afspraken[5] kwamen op basis van de ramp op Tenerife tot stand.

Tenslotte

Westerterp, die deze ramp absoluut ziet als de grootste binnen zijn actieve loopbaan als minister spreekt vol lof over de nazorg van de KLM:

‘Ze heeft ruimer uitgekeerd dan de conventie van Warschau verplicht. Daarnaast mag ik naar alle eerlijkheid zeggen dat er destijds alles aan is gedaan om de nabestaanden zo goed mogelijk op te vangen.’